I. Alaaddin Keykubad döneminde 1230’da Anadolu’ya gelen Germiyanoğlu Aşireti, Malatya yöresine yerleştirilmiş olup 1240’ta Baba İshak ayaklanmasında Selçuklulara yardım etmişlerdir. 1243 Kösedağ bozgunundan sonra artan Moğol baskısı karşısında Germiyanoğulları 1260’ta göç ederek Kütahya yöresine yerleşmiştir. 1277’de Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılmasıyla Kütahya ve yöresi Germiyanoğullarfnın payına düşmüş, hızla gelişen Germiyanoğlu Beyliği, Batı Anadolu’nun en güçlü beyliği olmuştur. İlk beylerinin Alişir olduğu bilinmektedir. Alişiroğlu I. Yakup 1300’de bağımsızlığını ilan ederek Kütahya’yı başkent yapmıştır. 1340’ta yerine geçen oğlu Mehmet Bey döneminde gelişimini sürdüren Germiyanoğlu Devleti’nin başında 1361’de Süleyman Şah görünmektedir. Bu dönemde Osmanlı Sultanı I. Murad’ın oğlu Bayezid’e kızını veren Süleyman Şah, Kütahya, Simav, Emet ve Tavşanlı’yı kızı Devlet Hatun’un çeyizi olarak Osmanlılar’a vermiştir. (1381) Yıldırım Bayezid 1389’a kadar Kütahya’da valilik yapmıştır. Süleyman Şah, Kula’ya çekildikten sonra 1387’de ölmüş, yerine oğlu II. Yakup Bey geçmiştir. Germiyanoğulları Beyliği II. Yakup’un vasiyeti üzerine 1429’da Osmanlılara katılmıştır. Kütahya’daki Germiyanoğlu eserleri arasında bugün Çini Müzesi olan II. Yakup İmaret Külliyesi, şimdi Arkeoloji Müzes olan Umur-Bin Savcı Medresesi ile İshak Fakih Camii ve Medresesi sayılabilir. Germiyan oğulları döneminde Yıldırım Bayezid’in Kütahya Valiliği sırasında yapımına başlanan Ulu Camii XV. Yüzyılda Musa Çelebi döneminde tamamlanmıştır.
OSMANLILAR DÖNEMİ
1429’da Germiyanoğlu II. Yakup’un vasiyeti ile Osmanlılara geçen Kütahya bu dönemde bir sancak merkezidir. 1451’de Anadolu Beylerbeyliği’nin merkezi olan Kütahya’da Kanuni’nin oğulları Şehzade Bayezid (1542-1558) ve (Sultan II.) Selim (1558-1566) valilik yapmışlardır.1511’de Safavilerin Anadolu’da yaptıkları bölücülük sonucunda çıkan Şahkulu ayaklanması Kütahya’ya kadar yayılmıştır. 1833’te Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın Kütahya’yı işgali ve aynı yıl imzalanan Kütahya Antlaşması ile şehri terk etmesi dönemin kayda değer olaylarıdır. Kütahya Osmanlı mimarisinin güzel örnekleriyle donatılmış, çeşme, köprü, cami, medrese, han ve hamamlarla imar edilmiştir.Selçuklulardan bu yana devam eden çini sanatı bu dönemde en parlak devrini yaşamıştır. Dünya tarihinin devlet gözetiminde yapılan ilk toplu iş sözleşmesi, Fincancılar Esnafı Anlaşması adıyla 13 Temmuz 1766 tarihinde Kütahya’da imzalanmıştır.1849’da Osmanlı Devleti’ne sığınan Macar bağımsızlık hareketinin önderi Lajos Kossuth ve beraberindeki 56 mülteci, 1850-1851 yıllarında Kütahya’da konuk edilmiştir. Lajos Kossuth’un Kütahya’da kaldığı ev 1982 yılında müze haline getirilmiştir.1867’de Hüdavendigar Vilayetine bağlı bir sancak merkezi olan Kütahya, 8 Ekim 1923’te vilayet olmuştur.
MİLLİ MÜCADELE VE CUMHURİYET DÖNEMİ
Kütahya’nın Milli Mücadele tarihimizde çok önemli bir yeri vardır. Cumhuriyetimizin kurulması için verilen bağımsızlık mücadelesinin en önemli safhası ilimiz sınırları içerisinde yaşanmıştır. I. Dünya Savaşı sonunda itilaf devletleri, Mondros Ateşkes Antlaşması hükümlerine dayanarak Anadolu’yu işgale başladılar. İşgaller karşısında milleti ve memleketi savaşa sürükleyenler, kendi hayatlarının endişesine düşerek gerekli tedbirleri almamışlardı.Ordunun elinden cephanesi alınmış, itilaf devletleri türlü vesilelerle yurdun çeşitli bölgelerini işgale başlamışlardır. İtilaf donanması İstanbul’da; Fransızlar, Adana’da; İngilizler Urfa, Maraş, Samsun ve Merzifon’da; İtalyanlar, Antalya ve Güneybatı Anadolu’da bulunuyorlardı. 15 Mayıs’ta itilaf devletlerinin izni ile Yunan ordusu İzmir’e çıkmıştır. Bu durum karşısında Türk milleti tarih boyunca gösterdiği “millet olma bilinci” içerisinde işgallere karşı Kuva-i Milliye hareketini başlatmıştır. Kütahya’da Milli Mücadele 20 Eylül 1919 günü başlamıştır. Binbaşı İsmail Hakkı, Yüzbaşı İsmet, Yüzbaşı Süleyman ve Mülazım Tahsin Beyler Kütahya’ya gelerek Kuva-i Milliye Teşkilatını kurmuşlardır. Teşkilatın başına Askerlik Şubesi Başkanı Binbaşı Nüzhet Bey seçilmiştir. İsmail Hakkı Bey Komutasında oluşturulan 350 kişilik bir müfrezenin İngilizleri Kütahya’dan çekilmek zorunda bırakması Kütahya’da Milli Mücadelenin ilk başarısıdır.Kütahya’da, Milli Alayı kurmayı başaran (Prişti-neli) İsmail Hakkı Bey, Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa tarafından Kütahya Milil Alayı Kumandanlığıma atanmıştır. İsmail Hakkı Bey Pozantı Kongresi’nden dönmekte olan Mustafa Kemal Paşa’ya Afyon’da bulunduğu sırada telgraf çekerek Kütahya’ya “Milli Alayı” denetlemesi için davet etmiştir.6 Ağustos 1920 tarihinde Kütahya’ya gelen Mustafa Kemal Atatürk, Milli Alayı denetlemiş ve Kütahya’dan ayrılırken Kütahya Mutasarrıfı Sait Bey’e kendi el yazısıyla takdirname vermiştir. Kütahya Milli Alayı, Milli Mücadele yıllarında önemli görevler üstlenmiş, işgal yıllarında büyük yararlılıklar göstermiştir. 10 Ağustos 1920’de imzalanan Sevr Antlaşması sonrasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin antlaşmayı tanımadığını ilan etmesi üzerine işgal hızlanmış, Yunanlılar 13 Temmuz’da Altıntaş’a, 14 Temmuz’da Tavşanlı’ya, 17 Temmuz’da Emet, Simav ve Kütahya’ya 3 Eylülde Simav’a, 5 Eylülde Gediz’e girmişlerdir. 28 Temmuz 1921’de Kütahya’ya gelen Yunan Kralı Konstantin Savaş Konseyini burada toplayıp Ankara üzerine yürüme kararı çıkartmıştır.Yunan Ordusunun bu ilerleyişi karşısında Türk Ordusu, Sakarya’da Başkomutan Mustafa Kemal komutasında dünya savaş tarihinde örneği görülmeyen bir taktikle büyük bir zafer kazanmıştır. Sakarya’da durdurulan düşman ordusunu tamamen yurttan atmak amacıyla bir yıl kadar süren hazırlık döneminden sonra 26 Ağustos 1922 tarihinde Başkomutan Mustafa Kemal Büyük Taarruzu başlattı. Bu çarpışmalar sırasında Türk askeri, tarihimizin her döneminde görülen kahramanlık ve fedakarlıklarına yenilerini ekledi. 57. Tümen Komutanı Albay Reşat (Çiğiltepe) Bey’in Çiğiltepe’nin alınmasının yarım saat gecikmesi üzerine görevini yerine getirememenin üzüntüsü ile kendisini vurması, bu anlayışa örnek teşkil eder. Zaferden sonra buraya Albay Reşat Çiğiltepe Anıtı yapılarak anısı ölümsüzleştirilmiştir.Mustafa Kemal Atatürk, Büyük Taarruzu bizzat cephede idare ederek üstün askerlik vasıflarını göstermiş ve her zaman askerinin yanında Türk ordusuna büyük moral ve destek olmuştur. 30 Ağustos günü Başkomutan Mustafa Kemal’in Zafertepe’den bizzat yönettiği meydan muharebesinde Allıören, Keçiler, Kızıltaş Deresi yolunun iki yanında Yunan birlikleri tamamen sarılmış ve imha edilmişlerdir. Kızıltaş Deresi bölgesinde açık kalan alandan bazı Yunan birlikleri ve General Trikopis, General Diyenis ve bir çok Yunan komutanı kaçmışlardır.Başkomutan Mustafa Kemal, İsmet Paşa ve Fevzi Çakmak Paşa Çalköy’de yıkık bir evin avlusunda kırık bir kağnı arabasının üzerinde durum değerlendirmesi yaparak Yunanlıların yeniden savunma düzenine geçmesini önlemek ve Yunanlıları mağlup etmek için İzmir’e girmek görüşüne varmışlardır. Mustafa Kemal burada Batı Cephesindeki tüm subay ve erlere okunmak üzere bir bildiri yayınlamıştır. “Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları, Afyonka-rahisar-Dumlupınar büyük meydan muharebesinde, zalim ve mağrur bir ordunun temel varlığını inanılmayacak kadar az bir zamanda yok ettiniz. Büyük ve seçkin ulusumuzun fedakarlıklarına layık olduğunuzu kanıtladınız. Sahibimiz olan büyük Türk ulusu geleceğine güvenmekte haklıdır. Savaş alanlarındaki başarı ve fedakarlıklarınızı yakından görüp izliyorum. Ulusumuzun size olan övgülerinin iletilmesine aracılık etme görevinin arkasını bırakmayacak, sürekli olarak yerine getireceğim. Ödüllendirme için Başkumandanlığa öneride bulunulmasını, Cephe kumandanlığına büyürdüm: Bütün arkadaşlarımın, Anadolu’da daha başka meydan muharebeleri de verileceğini göz önünde bulundurarak ilerlemesini ve herkesin akıl gücünü ve yurtseverliğinin kaynaklarını kullanarak, yarışmayı bütün gücüyle sürdürmesini talep ederim.
Ordular, İlk Hedefiniz Akdeniz’dir, İleri!”
Böylece Kütahya 30 Ağustos Zaferi ile düşman işgalinden kurtarılmış, bunu 1 Eylülde Gediz, 3 Ey-lül’de Emet ve Tavşanlı’nın kurtuluşları izlemiştir. 9 Eylülde İzmir’de Yunan ordusunu denize döken Türk ordusu Mustafa Kemal’in emrini büyük bir başarı ile yerine getirmiştir.
